Dział Literatury i Prasy
W Dziale Literatury, zwanym popularnie biblioteką, zgromadzono kilkadziesiąt tysięcy tomów. Wyróżnić należy szczególnie cenny zbiór dziewiętnastowiecznych prac badaczy niemieckich i słowiańskich, fundamentalnych dla historii badań kaszubszczyzny, m.in. komplet (9 t.) dzieła J. Voigta Geschichte Preussens von den altesten Zeiten..., Königsberg 1827-1839, czy też Geschichte der Kaschuben F. Lorentza lub Die Slowinzen und Lebakaschuben F. Tetznera.
Muzeum szczyci się posiadaniem oryginalnych zabytków piśmiennictwa kaszubskiego z XIX i XX wieku, takich jak pierwodruki i kolejne wydania dzieł Floriana Ceynowy, Hieronima Derdowskiego, Aleksandra Majkowskiego, Leona Heykego, Jana Karnowskiego, Aleksandra Labudy, Jana Trepczyka, Jana Rompskiego i innych.
Zauważyć należy zbiór leksykograficzny, począwszy od słowników: Samuela Lindego, Krzysztofa Mrongowiusza, Stefana Ramułta, Leona Biskupskiego, A. Parczewskiego, J. Łęgowskiego, K. Nitscha i innych, po ostatnie wydane słowniki J. Trepczyka i E. Gołąbka.
Znamienna dla duchowości Kaszub jest grupa XIX-wiecznych modlitewników wydawanych na Pomorzu, w tym najbliższa wejherowskim pątnikom Droga do nieba wydana w Pelplinie.
W zbiorach działu znajdują się księgozbiory takich postaci, jak m.in.: Franciszek Fenikowski, Franciszka Majkowska, Władysław Kirstein, Teodora Kropidłowska, Jan Rompski, Julian Rydzkowski, Otylia Szczukowska i Hubert Suchecki, czy znanego pomorskiego rodu Połczyńskich.
Niezwykle cenna jest posiadana od niedawna przez MPiMK-P biblioteka znakomitości naukowej - historyka i niezwykłego Kaszuby prof. Gerarda Labudy. O jej kształcie decydują europejskie i ogólnopolskie uwarunkowania pracy badawczej profesora. Istotny dla dziejów kaszubskiej literatury i historii jest bogaty księgozbiór Tadeusza Bolduana - redaktora i działacza, zaangażowanego w problemy regionalne Pomorza.
Rzadkie, a przez muzeum posiadane, są druczki wydawane w Chełmnie przez Ignacego Danielewskiego – właściciela i redaktora „Nadwiślanina”, współpracownika „Gazety Toruńskiej”.
Zbiory Działu Prasy pozyskiwane są poprzez zakupy w antykwariatach, na aukcjach, od wydawców i osób prywatnych. Otrzymujemy je również drogą wymiany, często stanowią one bezinteresowny dar życzliwych Muzeum osób. W ostatnich latach pojawiło się wiele nowych czasopism, zarówno w polskiej jak i kaszubskiej wersji językowej. W chwili obecnej niemal każda gmina, wiele instytucji, parafii, wydają swoje regionalne biuletyny i gazetki. Z uwagi na ich ulotność istnieje potrzeba nieustannych starań na rzecz pozyskiwania kompletów numerów danych tytułów prasowych.
Spośród zgromadzonych do chwili obecnej zbiorów (około 50 tys. egz.) na uwagę zasługują zwłaszcza te najstarsze, sięgające początków piśmiennictwa kaszubskiego. W latach 1866-1868 Florian Ceynowa, etnograf i językoznawca, uważany powszechnie za ojca kaszubsko-pomorskiego regionalizmu wydawał w Świeciu pismo „Skôrb Kaszëbsko-Słovjnskji Mòve”. Zamieszczał w nim zbierane przez siebie bajki, zagadki i legendy kaszubskie. W sumie ukazało się 13 numerów pisma. Innym cennym, niezwykle unikatowym nabytkiem był wydawany w Chełmnie w latach 1848-1850 tygodnik „Szkoła Narodowa”. Podejmowano w nim tematykę służącą kształtowaniu polskiego życia narodowego, podkreślano wartość walki o prawa narodowe, szczegółowo rejestrowano poczynania polskie w tym zakresie. Spośród pomorskich, lokalnych czasopism XIX/XX w. wymienić należy m.in. takie tytuły, jak: „Kreis-Blat für den Neustädter Kreis” (tygodnik powiatu wejherowskiego wydawany w latach 1842-1920), „Pielgrzym” (1869-1939), „Gazeta Gdańska” (1891-1939), „Drużba” (w 1905 r. stanowiąca dodatek do „Gazety Gdańskiej”), „Gazeta Kaszubska” (1922-1939) „Gazeta Kartuska” (1922-1939), „ Mestwin” (1925-1934), „Przyjaciel Ludu Kaszubskiego” (1928-1929, 1936-1938), „Zrzësz Kaszëbskô” (1933-1939, 1945-1947, 1992-1993), „Chëcz Kaszëbskô” (w 1933 r. ukazywała się jako dodatek do „Zrzësze Kaszëbskji”, „Kaszuby” (1936-1939), „Klëka” (1937-1938). Wszystkie one stanowią zaledwie przykład bogactwa zasobów prasy wejherowskiego Muzeum.
Ważny jest zbiór kilkudziesięciu numerów pisma „Gryf” (1908-1912, 1921-1922, 1925, 1931-1934), związanego z Aleksandrem Majkowskim, a kształtującego całe pokolenia ludzi zaangażowanych w nowoczesny ruch kaszubski.
Szczególne miejsce w zbiorach zajmują XIX i XX wieczne kalendarze, nierzadko wydawane w języku niemieckim . Na podkreślenie zasługuje wydany w Toruniu w 1868 r. kalendarz katolicko-polski na rok 1868 „Sjerp-Polaczka”. Rzadką i ciekawą pozycją w zbiorach prasy kaszubskiej jest kalendarz ludowy , zatytułowany: „Vjérni Naszinc. Kalędôrz dlô lëdu kaszëbskjého” na rok 1930. Został on wydany w Kartuzach i zredagowany wyłącznie w języku kaszubskim. Zawiera drobne artykuły, wiadomości z dziejów Pomorza, spis jarmarków na rok 1930. „Vjérni Naszinc” stanowi również zbiorek anegdot, przysłów, podań, opowiastek zebranych przez Alojzego Budzisza i Jana Bilota. (kalendarz ukazał się tylko w 1930 r.)
Warto dodać, że dział gromadzi kwartalniki, roczniki itp. wydawane przez zasłużone towarzystwa naukowe z siedzibą w Toruniu, czy Poznaniu.
Troska o rozwój rodzimej mowy, pielęgnowanie tradycji Kaszub znajdują swoje odzwierciedlenie w procesie dokumentowania zbiorów. Dużą satysfakcją jest tworzenie trwałego merytorycznego zapisu przebogatej spuścizny czasopiśmiennictwa kaszubsko-pomorskiego. Podejmowane są działania służące ochronie i konserwacji zbiorów; spośród ponad 30 tysięcy woluminów spora część poddana została procesowi fumigacji w komorze próżniowej.
Muzeum nie zatrzymuje całej tej spuścizny wyłącznie dla siebie. Zbiory czasopiśmiennicze niekiedy w oryginale, niekiedy w formie skanów (z uwagi na ich unikatowość i nie najlepszy już stan) udostępniane są na wystawy organizowane w innych muzeach i instytucjach. Również na prośbę osób prywatnych odwiedzających Dział Literatury i Prasy, na miejscu udostępniamy zbiory.
Poniższe fotografie przedstawiają przykłady najstarszych czasopism.
Tekst:
Grażyna Wirkus
Małgorzata Wiszowata
Zdjęcia:
Małgorzata Wiszowata
